In de tweede eeuw na de komst van de Islam, toen het geloof al stevige wortels had gekregen in de Arabische wereld, ontstond er iets bijzonders op het Iberisch Schiereiland. Geografisch niet ver van huis, maar een wereld van verschil. Daar ontstond het rijk van Al Andalus.
In dit derde deel van onze reeks stappen we in de voetsporen van deze gouden periode. Een tijd waarin Zakat niet slechts een religieuze plicht was, maar het kloppende hart vormde van maatschappelijke bloei.
Al Andalus ontstond rond het jaar 92 na de Hijra en duurde tot 897 na de Hijra. Acht eeuwen lang groeiden steden als Córdoba, Granada en Sevilla uit tot bakens van beschaving. Rechtvaardigheid werd er niet alleen gepredikt, maar georganiseerd. En Zakat speelde daarin een centrale rol.
Tijdens het kalifaat van Abd al-Rahman III werd de Zakat beheerd via het Bayt al-Mal, de staatskas van Córdoba. Deze fonds werd ingezet voor de armen, onderwijs, infrastructuur en het ondersteunen van jongeren die wilden trouwen of een ambacht wilden leren.³ Ook lokale gouverneurs waren verantwoordelijk voor het innen van Zakat, zoals blijkt uit administratieve documenten waarin hun taken nauwkeurig worden omschreven.⁴
Zakat was geen losse gift. Het werd georganiseerd, beheerd en lokaal herverdeeld. Wat in Córdoba werd gegeven, werd in Córdoba ingezet.
De Andalusische geleerde Ibn Hazm schreef in al-Muhalla dat het niet toegestaan was om Zakat individueel te verdelen zolang de overheid haar taak vervult.¹ Het innen en uitdelen ervan behoort tot de verantwoordelijkheid van het rijk, zodat het eerlijk en doelgericht terechtkomt bij wie er recht op heeft.
Ook Ibn Khaldun, een invloedrijke denker uit de Maghreb van die tijd, benadrukte in zijn al-Muqaddimah dat een samenleving pas echt stabiel is wanneer Zakat correct wordt beheerd.² Wanneer dit systeem faalt, zo stelt hij, verliezen armen hun rechten, rijken hun moreel kompas, en brokkelt het fundament van de samenleving af.
Precies dit gebeurde er na de val van Al Andalus. Dit evenwicht raakte verloren. Zakat werd iets persoonlijks, losgekoppeld van het collectief. Wat ooit een levend systeem van gerechtigheid was, vervaagde. En daarmee verdween een groot deel van haar kracht.
Toch laat de geschiedenis zien: als het ooit kon, dan kan het opnieuw.
Vandaag leven miljoenen mensen in armoede. Niet omdat er te weinig is, maar omdat herverdeling niet klopt. Niet omdat Zakat tekortschiet, maar omdat het haar bestemming niet bereikt.
Bij het Nationaal Zakat Fonds geloven we dat Zakat geen liefdadigheid is. Het is een systeem van sociale rechtvaardigheid. Een moreel kompas in financiële vorm.
Geef zoals zij gaven. Met visie. Met beleid.
Geef lokaal.
Geef vandaag nog.
¹ Ibn Hazm, al-Muhalla bil-Athar, Boek 6: hoofdstuk over Zakat.
² Ibn Khaldun, al-Muqaddimah, hoofdstukken over publieke verantwoordelijkheid en sociale rechtvaardigheid.
³ Jayyusi, S. K. (red.), The Legacy of Muslim Spain, Brill, 1992; Kennedy, H., Muslim Spain and Portugal, Routledge, 1996.
⁴ Harvey, L. P., Islamic Spain 1250 to 1500, University of Chicago Press; Menocal, M. R., The Ornament of the World, Little, Brown and Company.
